چه کتابی ترجمه کنیم؟ (راهنمای جامع مترجمان تازه‌کار و مجرب)

واقعاً چه کتابی ترجمه کنیم؟! اگر آستین‌ها را برای ترجمه کتاب بالا زده‌اید، این اولین سؤالی است که باید جواب مناسبی برایش پیدا کنید.

ابتدا تبریک ما را بابت تصمیمی که گرفته‌اید، پذیرا باشید! ترجمه کتاب، یک کار علمی و فرهنگی ارزشمند است که به تلاش و دانش زبانی قابل‌توجهی نیاز دارد. بااین‌حال، برای اینکه به هدف اصلی‌تان برسید، باید پا در مسیر درستی بگذارید. به عبارت دیگر، باید عنوانی را انتخاب کنید که با اهدافتان از ترجمه کتاب همخوانی و همگرایی داشته باشد.

خب! بدون مقدمه بیشتر برویم سراغ بحث درباره نکاتی که به ما در یافتن جواب این سؤال که چه کتابی ترجمه کنیم، کمک می‌کنند.

1. رزومه سازی برای استخدام

داشتن رزومه خوب، یک پیش‌نیاز مهم برای تصدی اکثر مشاغل رقابتی یا سطح بالاست. رزومه شامل آیتم‌های مختلفی است که هر کدام کلاس، امتیاز یا ارزش خاص خودشان را در ارزیابی نهایی داوطلبان شغلی دارند. بااین‌حال، وجود یک یا چند عنوان کتاب ترجمه‌شده در رزومه، جذابیت آن را در نگاه اکثر کارفرمایان بالا می‌برد.

درواقع ترجمه کتاب می‌تواند بار علمی رزومه‌تان را سنگین‌تر کرده و شانستان را برای احراز شغل مطلوب افزایش دهد. پس اگر هدف اصلی، رزومه سازی یا تقویت رزومه برای استخدام باشد، باید بدانیم چه کتابی ترجمه کنیم تا چنین هدفی را بهتر محقق کند؟

برای رزومه سازی، ترجمه کتاب‌های کوتاه یک ایده‌ی هوشمندانه‌تر است. متأسفانه یا خوشبختانه بسیاری از کارفرمایان، رزومه‌ی کارجویان را با عینک کمّی و مقداری بررسی می‌کنند و به فلسفه «هر چه بیشتر، بهتر» اعتقاد دارند. درنتیجه، ممکن است زحماتی که برای ترجمه یک کتاب قطور کشیده می‌شود، آن‌طور که باید و شاید به چشم کارفرمایان نیاید. به همین دلیل، شاید بهتر باشد به جای ترجمه یک کتاب سنگین، تلاش و توجهتان را روی ترجمه چند کتاب کوتاه و سبک متمرکز کنید. همین حکایت درباره رزومه و قبولی در مقطع دکترا هم صدق می‌کند.

توجه کنید که انتخاب کتاب‌های کوتاه، به معنای ترجمه کتاب‌های بی‌کیفیت یا کم محتوا نیست. خوشبختانه در هر صنعتی، کتاب‌های کوتاه مفید و ارزشمندی وجود دارند که چشم‌انتظار یک مترجم ماهر و چیره‌دست هستند! پس با کمی تحقیق و با در نظر گرفتن زمینه‌ی فعالیتتان، بیشتر از این آن‌ها را منتظر نگذارید!

2. ارتقای شغلی

ارتقای شغلی، قوی‌ترین انگیزه‌ی ترجمه کتاب در مشاغل علمی و آموزشی است.

ترجمه کتاب برای اساتید عضو هیئت علمی دانشگاه یک آیتم مهم برای ارتقای مرتبه محسوب می‌شود. این امر مخصوصاً برای اعضای هیئت علمی پژوهشی اهمیتی دوچندان دارد و گاهی یک الزام کاری برای آن‌هاست. به‌عنوان مثال در آیین‌نامه استخدامی اعضای هیئت علمی، ترجمه 150 تا 200 صفحه از منابع خارجی به‌عنوان یکی از آیتم‌های مهم در تعیین ساعت موظف تحقیق آن‌ها در یک سال تحصیلی تعیین شده است. بااین‌حال، فارغ از بحث آیین‌نامه‌ای، ترجمه کتاب یک اهرم مؤثر برای ارتقای همه اساتید از مرتبه استادیاری به دانشیاری و از دانشیاری به استاد تمامی است.

در آموزش و پرورش هم ترجمه کتاب، آیتمی با وزن بالا برای ارتقای امتیاز و مرتبه به شمار می‌رود. بنابراین ترجمه کتاب‌های خارجی برای معلمان عزیز هم می‌تواند به‌مثابه یک کاتالیزور در فرایند پیشرفت شغلی آن‌ها عمل کند.

در حالت معمول، ترجمه کتاب‌های کوتاه تا متوسط (تا 200 صفحه) برای اقشار علمی و فرهنگی یک انتخاب منطقی‌تر است. ولی بسته به شرایط، ترجمه کتاب‌های حجیم هم می‌تواند یک گزینه ایده‌آل باشد. مثلاً ممکن است یک کتاب خاص در رشته‌های دانشگاهی، اخیراً به رفرنسی پر مراجعه تبدیل شده باشد؛ در چنین شرایطی، ترجمه آن کتاب نه‌تنها از جنبه‌ی ارتقای مرتبه برای اساتید ارزشمند است، بلکه می‌تواند نام آن‌ها را در سراسر دانشگاه‌های کشور بر سر زبان بیندازد و همین امر به‌نوبه خود، مسیر را برای موفقیت‌هایی مانند کسب عنوان هیئت علمی نمونه کشوری و متعاقباً دریافت پایه‌های تشویقی هموار کند.

با این اوصاف برای یک چهره علمی و فرهنگی، گاهی ترجمه یک کتاب حجیم هم ارزش صرف وقت و تلاش را دارد.

3. کسب درآمد

کسب درآمد از راه ترجمه کتاب، یکی دیگر از انگیزه‌های قوی مترجمین است. اگر ما نیز چنین انگیزه‌ای داشته باشیم، چه کتابی ترجمه کنیم؟ بهترین کار این است که عناوین پرمخاطب و اصطلاحاً «بفروش» دنیا را لیست نموده و با در نظر گرفتن معیارهای مختلف، یکی از آن‌ها را انتخاب کنید.

حتماً می‌پرسید از کجا؟ سری به سایت آمازون بزنید و پرفروش‌ترین عناوین آن را زیر نظر بگیرید. هر کدام از این عناوین می‌توانند گنجی باشند که برای دستیابی به آن باید تلاش و سرعت عمل را چاشنی کار کنید!

سرعت عمل در ترجمه کتاب‌های جدید و پرفروش، یک عامل تعیین‌کننده در تحقق اهداف اقتصادی شماست. وقتی اولین ترجمه‌ی یک کتاب خارجی با اسم شما به بازار بیاید، نه‌تنها کتابتان تا مدتی بدون رقیب می‌فروشد، بلکه نامتان را به‌عنوان یک مترجم مرجع در ذهن مخاطبان حک می‌کند. یادتان باشد همیشه اولین بودن، منافع و مزایای منحصربه‌فردی دارد که می‌تواند آن را به یک نقطه عطف تبدیل کند.

کتاب‌های بفروش می‌توانند کوتاه، متوسط یا بلند باشند. بنابراین با توجه انرژی، زمان در دسترس و میزان ریسک‌پذیری‌تان در این زمینه تصمیم بگیرید.

4. شناخت مخاطب و نیاز بازار (فراتر از کتاب‌های پرفروش)

علاوه بر هدف شخصی، باید به این پرسش پاسخ دهید: «این کتاب را برای چه کسی ترجمه می‌کنم؟» یک کتاب عالی که مخاطبی در بازار ایران نداشته باشد، به موفقیتی نخواهد رسید.

خلاءهای موجود را پیدا کنید: آیا در رشته تخصصی شما، دانشجویان و اساتید از کمبود یک منبع به‌روز و معتبر رنج می‌برند؟ آیا در حوزه عمومی، یک ژانر یا موضوع خاص کمتر مورد توجه قرار گرفته است؟ ترجمه کتابی که یک نیاز واقعی را برطرف کند، شانس موفقیت شما را دوچندان می‌کند.

تناسب فرهنگی را بسنجید: برخی کتاب‌ها، به‌ویژه در حوزه‌های علوم انسانی، روانشناسی یا کسب‌وکار، به‌شدت به فرهنگ جامعه مبدأ وابسته‌اند. از خود بپرسید: «آیا مفاهیم، مثال‌ها و راهکارهای این کتاب برای مخاطب ایرانی قابل‌فهم، ملموس و کاربردی است؟» گاهی یک کتاب پرفروش جهانی، به دلیل همین شکاف فرهنگی، در ایران با استقبال مواجه نمی‌شود.

روندهای بازار داخلی را تحلیل کنید: به فهرست کتاب‌های پرفروش در فروشگاه‌های آنلاین داخلی (مانند فیدیبو و طاقچه) و کتاب‌فروشی‌های معتبر نگاهی بیندازید. این کار به شما نشان می‌دهد که مخاطبان ایرانی در حال حاضر به چه موضوعاتی بیشتر علاقه دارند و کدام ناشران در این حوزه‌ها فعال‌ترند.

5. ارزیابی توانایی‌ها و تخصص شخصی

انتخاب کتاب باید با مهارت‌ها و دانش شما همخوانی داشته باشد. صادقانه توانایی‌های خود را ارزیابی کنید.

تخصص موضوعی: آیا با موضوع کتاب و اصطلاحات تخصصی آن به اندازه کافی آشنا هستید؟ ترجمه یک کتاب تخصصی در حوزه‌ای که به آن مسلط نیستید، نه‌تنها بسیار زمان‌بر و دشوار است، بلکه احتمالاً نتیجه نهایی، کیفیتی نازل و پر از خطا خواهد داشت. اعتبار شما به‌عنوان مترجم، به کیفیت کارتان گره خورده است.

سبک نگارش نویسنده: آیا می‌توانید سبک نویسنده اصلی را در زبان مقصد بازآفرینی کنید؟ ترجمه یک رمان با نثر ادبی و پیچیده، با ترجمه یک کتاب خودیاری با زبان ساده و روان، تفاوت چشمگیری دارد. کتابی را انتخاب کنید که با سبک ترجمه شما سازگار باشد.

ترجمه آزمایشی: قبل از تصمیم‌گیری نهایی، چند صفحه یا یک فصل از کتاب را به‌عنوان نمونه ترجمه کنید. این کار به شما کمک می‌کند تا هم پیچیدگی متن و هم میزان ارتباط خودتان با آن را بهتر بسنجید.

6. تحقیق درباره پیشینه ترجمه و مسائل حقوقی

این مرحله یکی از مهم‌ترین گام‌های عملی است که از هدر رفتن زحمات شما جلوگیری می‌کند.

آیا کتاب قبلاً ترجمه شده است؟ قبل از هر اقدامی، به‌طور کامل تحقیق کنید. بهترین منبع برای این کار، وب‌سایت «سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران» است. با جستجوی عنوان اصلی کتاب و نام نویسنده، می‌توانید تمام ترجمه‌هایی که به‌صورت رسمی ثبت شده‌اند را مشاهده کنید. همچنین، فروشگاه‌های آنلاین و وب‌سایت ناشران بزرگ را نیز بررسی نمایید. اگر ترجمه خوبی از کتاب در بازار موجود باشد، تلاش برای ترجمه مجدد آن معمولاً منطقی نیست، مگر اینکه ترجمه موجود بسیار ضعیف باشد یا بخواهید ترجمه‌ای جدید با رویکردی متفاوت (مثلاً برای قشر دانشگاهی) ارائه دهید.

مسئله حق نشر (کپی‌رایت): هرچند در ایران قوانین کپی‌رایت بین‌المللی به‌طور کامل رعایت نمی‌شود، اما یک مترجم حرفه‌ای و اخلاق‌مدار، به این موضوع اهمیت می‌دهد. اگر قصد همکاری با یک ناشر معتبر را دارید، بهتر است کتاب‌هایی را انتخاب کنید که امکان خرید حق نشر آن‌ها وجود داشته باشد یا سال‌ها از انتشار نسخه اصلی آن‌ها گذشته باشد. تماس با ناشر اصلی و کسب اجازه، یک حرکت کاملاً حرفه‌ای است که مسیر همکاری‌های بین‌المللی را برای شما هموارتر می‌کند.

7. علاقه و دیگر هیچ!

عشق و علاقه، پاسخ به سؤالی مثل چه کتابی ترجمه کنیم را بی‌معنا می‌کند. در چنین حالتی ازآنجایی‌که علاقه حرف اول و آخر را می‌زند، شما به ندای قلبتان گوش می‌دهید. بنابراین دیگر مسائلی مثل پیشرفت شغلی، کسب درآمد یا رزومه سازی، ملاک انتخاب نیستند و اهمیت چندانی ندارند. پس فرقی هم نمی‌کند کتاب انتخابی شما 50 صفحه یا 5000 صفحه باشد!

با تمام این اوصاف پیشنهاد ما این است که علایقتان را تا حدی با منافعتان هم‌راستا کنید. به این ترتیب، هم به ندای قلبتان گوش داده‌اید و هم در زندگی شخصی، ارزش ملموسی برای خودتان خلق کرده‌اید.

با کپی فای، همه کتاب‌های خارجی در دسترس شما هستند

امیدواریم این مقاله در جواب دادن به سؤال چه کتابی ترجمه کنیم، مفید واقع شده باشد. وقتی از تصمیمتان برای ترجمه کتاب موردنظر مطمئن شدید، باید به میدان عمل قدم بگذارید و رسماً کار ترجمه را شروع کنید. البته حواستان باشد فرد دیگری قبلاً آن کتاب را ترجمه نکرده باشد تا به قول معروف، چرخ را از نو اختراع نکنید!

شروع ترجمه کتاب، مستلزم دسترسی به محتوای اورجینال آن کتاب است. ما با آگاهی از چالش‌های خرید کتاب خارجی، انجام این کار را برای شما مترجمین و مخاطبان فرهیخته کپی فای آسان کرده‌ایم. هدف کپی فای این است تا خرید کتاب از آمازون، eBay، گوگل بوک و … تجربه‌ای متفاوت، خوشایند و درعین‌حال ارزان برای شما عزیزان باشد.

حتماً شنیده‌اید که گاهی خیلی زود، دیر می‌شود! این گزاره مخصوصاً در زمینه ترجمه کتاب خارجی، شدیداً مصداق دارد. به این معنا که اگر دست نجنبانید، ممکن است یک عمر حسرت فرصت طلایی ازدست‌رفته را بخورید. پس همین حالا عنوان موردنظر را انتخاب کنید و خرید آن را به تیم کپی فای بسپارید.